Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao trong một bài văn, người ta lại dùng “tôi”, “anh”, “em”, “chúng ta”,… mà không phải là những từ ngữ khác? Đó chính là vai trò của thậm xưng, một yếu tố quan trọng trong việc thể hiện quan hệ giữa người viết, người đọc và đối tượng được đề cập trong văn bản. Vậy, thậm xưng là gì và nó có những vai trò gì? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này nhé!
Thậm xưng là gì?
- Thậm xưng là những từ ngữ được dùng để chỉ người nói (viết) hoặc người nghe (đọc) trong giao tiếp.
- Nói cách khác, thậm xưng chính là những đại từ nhân xưng được sử dụng trong văn bản để thể hiện vị trí, vai trò và mối quan hệ giữa người giao tiếp.
- Thậm xưng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự mạch lạc, rõ ràng và phù hợp ngữ cảnh cho văn bản.
Các loại thậm xưng
Thậm xưng được chia thành hai loại chính:
- Thậm xưng ngôi thứ nhất: Dùng để chỉ người nói (viết), bao gồm:
- Tôi: Dùng khi người nói muốn thể hiện cá tính riêng, nhấn mạnh vai trò chủ thể.
- Chúng tôi: Dùng khi người nói muốn thể hiện sự đoàn kết, chung sức với người khác.
- Ta: Dùng trong văn chương hoặc thơ ca để tạo nên sự trang trọng, uy nghi hoặc thể hiện cá tính mạnh mẽ.
- Thậm xưng ngôi thứ hai: Dùng để chỉ người nghe (đọc), bao gồm:
- Bạn: Dùng trong giao tiếp thân mật, gần gũi, thể hiện sự đồng đẳng.
- Anh/chị/em: Dùng trong giao tiếp xã giao, thể hiện sự tôn trọng và lịch sự.
- Ngươi: Dùng trong văn chương hoặc thơ ca để tạo nên sự trang trọng, uy nghi hoặc thể hiện sự thân mật, gần gũi với người nghe (đọc).
- Thậm xưng ngôi thứ ba: Dùng để chỉ người hoặc vật được nhắc đến trong câu chuyện, bao gồm:
- Hắn/nó/chúng nó: Dùng để chỉ đối tượng không phải là người nói (viết) hoặc người nghe (đọc).
- Ông/bà/anh/chị/em/nó/chúng nó: Dùng để chỉ đối tượng cụ thể, được gọi tên hoặc được nhắc đến trước đó.
Vai trò của thậm xưng
- Thể hiện quan hệ giao tiếp: Thậm xưng giúp xác định mối quan hệ giữa người nói (viết) và người nghe (đọc), tạo nên sự tương tác và gắn kết trong giao tiếp.
- Tạo ngữ cảnh cho văn bản: Việc sử dụng thậm xưng phù hợp với từng hoàn cảnh, đối tượng và mục đích giao tiếp sẽ giúp văn bản trở nên rõ ràng, mạch lạc và dễ hiểu hơn.
- Thể hiện phong cách văn bản: Thậm xưng có thể tạo nên sự trang trọng, lịch sự hoặc thân mật, gần gũi trong văn bản.
- Tạo hiệu quả nghệ thuật: Trong văn chương hoặc thơ ca, thậm xưng có thể được sử dụng để tạo nên hiệu quả nghệ thuật, tăng tính biểu cảm và sức hấp dẫn cho tác phẩm.
Lựa chọn thậm xưng phù hợp
- Xác định đối tượng: Cần xác định đối tượng giao tiếp để lựa chọn thậm xưng phù hợp với mối quan hệ và mức độ thân mật.
- Xác định mục đích: Mục đích giao tiếp cũng ảnh hưởng đến việc lựa chọn thậm xưng.
- Phong cách văn bản: Phong cách văn bản cũng cần được chú ý để lựa chọn thậm xưng phù hợp.
Một số lưu ý khi sử dụng thậm xưng
- Tránh lạm dụng: Không nên sử dụng thậm xưng một cách lặp đi lặp lại, gây nhàm chán và giảm hiệu quả giao tiếp.
- Luôn giữ thống nhất: Nên giữ thống nhất thậm xưng trong suốt văn bản, tránh thay đổi đột ngột gây khó hiểu cho người đọc.
- Chú ý ngữ cảnh: Cần lựa chọn thậm xưng phù hợp với ngữ cảnh, tránh sử dụng thậm xưng không phù hợp gây phản cảm.